Dolanan
bocah sing ngemu piwulang werna-werna
Cara jaman
sikine, gole ngarani jere benthik kuwe klebu dolanan sing murah meriah. Lha ora
arep darani ora meriah kepriwe wong sing dolanan benthik kuwe ora trima mung
bocah loro, bisa nganti bocah sepuluh sing debagi dadi rong regu. Pancen jaman
gemiyen kena darani ora ana dolanan sing nggo dhewekan, paling ora ya bocah
loro, ora kaya dolanane bocah jaman sekiye, nggesruk dhewekan neng senthong.
Lewih meriah maning angger dolanan benthik kuwe anu pertandingan utawa
tantangan antarane tlatah siji karo tlatah liyane, ya ora ketang tlatah grumbul
utawa kopak, mesthi padha nggawa kanca-batir kon padha nonton.
Arep ora
murah kepriwe wong mung modhal bilah rong ler, siji dawa karo sijine sing
cindhek. Sing dawa ana sing ngarani wilahan dawane watara 50 – 60 cm, dene sing
cindhek dejenengi anakan, ukurane biasane sepertelone sing dawa. Ngarah
gampange, sing degawe dhisit ya sing cindhek (anakan), tembe gawe sing dawa
kanti ukuran ping telune sing cindhek. Dene bahane bisa sekang kayu utawa
sekang pring, sing cara inyong gemiyen anu ndadak nyemplek gethek, utawa ndadak
nggolet bodholan garan sapu. Kejaba kuwe butuh watu gragal sing meh padha
gedhene nggo ganjel anakan angger arep decuthat, karo pethilan genheng nggo
papan anakan angger arep pecak lele.
Sedurunge
dolanan benthik demolahi, bocah-bocah padha rembugan babagan aturane, seregu
kudu ngumpulna biji pira. Babagan aturan dolanan kabeh bocah wis ngerti, dadi
ora perlu derembug aning. Bocah-bocah banjur padha nggolet incon (pasangan)
dhewek-dhewek sing sekirane babag. Bar kuwe terus padha pingsut karo incone
dhewek-dhewek, sing kalah ngumpul karo sing kalah, sing menang ngumpul karo
sing menang, terus salah sijine, biasane sing duwe jiwa pemimpin detunjuk dadi
pempine, sing cara jaman siki jere dadi kaptene. Lha sapa sing detunjuk dadi
pemimpin regune kuwe banjur pingsut nggo nentokna regu endi sing arep labuh
utawa main dhisit. Lha tembe dolanan benthik demolahi.
Sejan-jane dolanan benthik kuwe dolanan balapan
ngumpulna biji utawa angka kanti nglakoni telung (3) polahan yakuwe: (1)
cuthat; (2) iler lan (3) pecak lele, sing neng tlatah sejen dejenengi patil
lele.
(1) Cuthat, yakuwe nyuthat anakan sing wis detumpangna
neng gragal sing dejejerna, nganggo wilahan sing wis desedhakna. Gole nyuthat degawe
serosa-rosane ben seadoh-adohe lan golet panggonan sing dijrah ora teyeng
depancak nang bocah-bocah sing lagi jaga. Angger nganti kepancak, berarti bocah
sing main kuwe mati, ora olih nerusna polahan sebanjure. Ningen angger ora
kepancak, sing jaga mbalangna anakan kuwe temuju maring wilahan sing wis
depasang neng ndhuwur gragal. Angger nganti kena berarti sing main mati, Angger
sing jaga teyeng mlodhosna anakan maring ngisor wilahan kanti ora nibakna
wilahan, kejaba sing lagi main kuwe mati, juga sing jaga kuwe olih biji.
(2) Iler, yakuwe nampok anakan nganggo wilanhan. Anakan
desogna neng gigir tlapakan tangan, deumbulna semendhing terus detampok laro
wilahane. Angger anakan kuwe gisa kepancak neng sing jaga, sing jaga olih biji
lan sing main mati, tapi angger ora kepancak anakan kuwe debalangna deusahakna
ben mandhege anakan kuwe seperek-pereke karo gragal sing dejerna mau. Lha sing
labuh utawa sing main usaha nampok anakan kon ora cedhek karo gragal mau. Sekang
panggonan mandhege anakan terus deukur maring panggonan gragal, ketemu pirang
tiban kanggo bijine. Gole ngukur kuwe kudu jujur, ora kena menggak-menggok lan
wilahan kudu temapak bener neng lemah. Mulane sing jaga kudu ngematna temenan
apa gole ngukur kuwe bener apa ora, utawane gole ngetung kuwe nyathut apa ora.
Angger dhong iler tibane anakan kuwe ora adoh sekang gragal, lan sing jaga
sanggup mlumpati, kuwe sing main mati lan sing jaga uga olih biji, lan bijine
kuwe lewih gedhe ketimbang biji plumpatan cuthatan.
(3) Pecak lele, patil lele utawa cakle, yakuwe mbenthong
anakan, angger wis mumbul terus detampok nganggo wilahan. Angger sing labuh
kuwe ora teyeng nampok anakan, mati. Gole nampok kuwe ora kudu ping sepisan,
tapi olih nggo dolanan dhisit sebisane, tembe detampok seadoh-adohe sekang
gragal sekloron. Sengsaya sering gole nampoki anakan, bijine sengsaya gedhe.
Sing jaga ngupaya teyeng mancak anakan. Angger anakan kena depancak sing main
mati lan sing masang/jaga olih biji. Angger ora kepancak papan mandhege anakan
gutul papan jejeran gragal deukur nganggo wilah sing bijine gemantung akehe
ping pira gole teyeng nampok anakan sedurunge detampok adoh (tampokan sing
pungkasan). Padha karo neng cuthatah utawa iler, neng pecak lele angger nampoke
anakan tibane ora adoh sekang jejeran gragal lan teyeng deplumpati neng sing
jaga, berarti sing main kuwe mati, lan sing jaga olih biji sing akehe lewih
gedhe ketimbang plumpatan neng iler utawane cuthatan.
Kaya kuwe
seteruse genti-genten bacah siji karo sijine nganti kabeh bocah seregu mati
kabeh, tembe gentenan regu sing mau jaga/masang gentenan main utawa labuh.
Tapine angger urung nganti kabeh mati koh regu sing labuh kuwe wis teyeng
ngumpulna biji utawa angka sing desepakati sedurunge labuh, berarti regu kuwe
menang lan lawane kena ukuman. Dene ukumane kuwe bisa gendhongan utawa mung
pengakuan lamona regu kuwe kalah, lan dolanan bisa deterusna maning nganti
padha bosen utawa kesel.
Kanti ndeleng kahanan sing ketulis neng ndhuwur kuwe,
jebule dolanan benthik kuwe akeh wulangan sing migunani pisan kanggone
bocah-bocah, yakuwe bocah delatih/deajari kon:
1. srawung,
guyub-rukun kerja bareng karo
kanca-batir sing sepantaran;
2. berdemokrasi:
milih pimpinan, nggawe aturan bareng-bareng, delakoni bareng lan angger ana
sing nglanggar kena ukuman;
3. berperilaku utawa
tumindak jujur, ora curang utawa nglomboni maring kanca-batire;
4. ngakoni menange
wong liya lan ngakoni kalahe dhewek kanti nglegawa;
5. pinter ngetung
mligine neng ping-pingan karo gunggungan;
6. cukatan,
trengginas mligine neng nggon: nyuthat, mlumpat, nampok, mancak karo ngincer.
Nyuthat
Iler
Pecak lele